Ο Έρωτας στα χρόνια του ΣΥΡΙΖΑ ή γιατί τα ζεύγη έχουν σημασία

Μετά τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου, κάποιοι μιλούν για συναισθηματική διαχείριση της κρίσης. Ναι, η εκλογή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ λειτούργησε και λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά με την ψήφο να εμφανίζεται ως φάρμακο. Ναι, είχε και έχει ανάγκη η λαϊκή εντολή να αποκαταστήσει τη βιωματική πλευρά της κρίσης που είναι στο επίπεδο του συναισθήματος, μια θρυμματισμένη αξιοπρέπεια και μια ασφυκτική ανάγκη για αντίδραση.

Πολύ δύσκολα θα αρνηθεί κάποιος ότι με την εισαγωγή στην κρίση, υπήρξε διάχυτη ανησυχία την οποία διαδέχθηκε η μελαγχολία για την εξευτελιστική κοινωνική κατάσταση, για την έκπτωση των αναγκών και κατόπιν των ηθών, για τη βίαιη αλλοίωση της φαντασίωσης του μέλλοντος μιας ολόκληρης γενιάς, τουλάχιστον. Όμως, τη στιγμή των εκλογών, δημιουργήθηκε ένα ρήγμα με αυτό το συναισθηματικό καθεστώς. Εμφανίστηκε εκ του μηδενός ένας κενός χώρος αδιαμφισβήτητα υπερβατικός της πολιτικής· ένας άλλος τόπος, μη συναισθηματικός ο οποίος σίγουρα χρήζει προσοχής και ανάλυσης.

Σα συνέπεια των εκλογών, τις εβδομάδες που ακολουθούν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πολιτική της επινόησης. Αυτή η πολιτική που ξεπήδησε από την πολιτική του συναισθήματος, πασχίζει καθημερινά να επινοήσει και μια νέα γλώσσα: αφενός στο πεδίο του λόγου, δηλαδή στο επίπεδο των εσωτερικών και διεθνών διαπραγματεύσεων όπου καλείται επιτακτικά να εγκαταλείψει εκδοχές παγιωμένης αριστερής διάλεκτου, και αφετέρου, ίσως με ανέλπιστη ένταση, στο πεδίο των εικόνων.

Στο πνεύμα, λοιπόν, των συναισθημάτων και της ημέρας του έρωτα, ας προσπαθήσουμε εδώ να σκεφτούμε τις παραπάνω παρατηρήσεις σε ζεύγη· ορθόδοξα, αντιθετικά και πιο παράδοξα. Ας μιλήσουμε, δηλαδή, για αγάπη.

Πρώτο και κλασικό ζεύγος αυτό του λόγου και της εικόνας. Παρατηρούμε μια λατρεία/ σαγήνη για τον ηγέτη – λυτρωτή (ζεύγος Τσίπρα – Βαρουφάκη) αλλά και μια παρουσία βεμπερικών (χάρισμα) και φροϋδο-πατρικών τόνων (ταύτιση – ανταγωνισμός). Πολιτική και λαγνεία, Ευρώ-αριστερά και lifestyle, μετα-μαρξισμός και έθνος, τεχνοκρατική αντιμετώπιση και αποκατάσταση εντυπώσεων, γραβάτα και κασκώλ Burberry. Κι ας βάλουμε κι ένα λακανικό και μάλλον διαφωτιστικό ζεύγος στην κουβέντα: σεβασμός VS αγάπη.

Η διαθήκη του Φρόυντ στην ανθρωπότητα, θα έλεγε κανείς, ήταν η παρακίνησή του να δεχθούμε το θάνατο του πατέρα και να θάψουμε μαζί του οριστικά την επαναφορά του απωθημένου (βλ. Τοτέμ και Ταμπού και Ο άνδρας Μωυσής και ο Μονοθεϊσμός). Ο Λακάν στο ίδιο πνεύμα θα μας πει ότι η αγάπη ειναι πρωταρχικά πατροστροφική, δηλαδή στρέφεται προς τον πατέρα. Αυτή η άγουρη αγάπη είναι μη σεξουαλική, με αλλά λόγια κενή επιθυμίας, η οποία αργότερα με την εισαγωγή της σεξουαλικότητας στην ψυχική ζωή, θα μετατραπεί σε αμφιθυμία. Παίζοντας με τις λέξεις θα την ονομάσει μισο-αγάπη (μίσος- αγάπη αλλά και μισή αγάπη).

Ο Λακάν δεν είναι το ίδιο σκληρός με το Φρόυντ, δεν θέλει τον πατέρα απαραιτήτως νεκρό αλλά του αποδίδει έναν διεκπεραιωτικό ρόλο. Αντιδιαστέλλει αυτή την πατρική αγάπη με μια αίσθηση σεβασμού που αναλογεί σε κάποιον που επιτέλεσε ένα ρόλο και στο μέλλον θα ξεχαστεί ή θα υπενθυμίζεται ώστε να αποφεύγεται.

Ήταν, λοιπόν, η στιγμή των εκλογών ταυτόσημη με τη λειτουργία αυτής της πρώιμης πατροστροφικής αγάπης; Mία στιγμή την οποία ο Φρόυντ περισσότερο και λιγότερο ο Λακάν, θεώρησαν αιτία της νεύρωσης και της καθήλωσης στις αξίες του πατρικού προτύπου; Μια αγάπη που στην ψυχανάλυση σημαίνει στασιμότητα και δέσμευση σε μία ενοχή που πηγάζει από την αδυναμία της ταύτισης με τον πατέρα; Aν η απάντηση είναι ναι, πραγματικά έχουμε μπροστά μας την πανηγυρική επινόηση του πατέρα εκ νέου. Με άλλα λόγια, ΝΑΙ, να απαλλαγούμε από την αγάπη για τον πατέρα, τον ηγέτη, το σαδιστή σύντροφο αλλά ποιοι ακριβώς είναι αυτοί πλέον; Ποιο είναι το “όνομά” τους; Κι αν επιλέξουμε να μην απαλλαγούμε από αυτούς οριστικά θάβοντάς τους, ας θυμηθούμε ότι δε σημαίνει αυτό πως είμαστε αναγκασμένοι να τους αγαπούμε αλλά, ας τους αναγνωρίσουμε το σεβασμό που αρμόζει στον “τεχνήτη” που κάτι επιδιόρθωσε ή έστω κάποια εργασία ολοκλήρωσε.

Κι όλα αυτά προτού μπει στο χορό η αγάπη για τη μαμά πατρίδα ή τη μήτρα του κόμματος ή την ιδεολογική ομάδα ή το Eurogroup, ή την ΕΕ. Αλλιώς, πριν να κληθούμε να εξετάσουμε τις νέες συνθήκες με όρους οιδιπόδειου συμπλέγματος.

Για το τέλος, πρακτικά και καθημερινά, πώς βιώνεται ο έρωτας πια; Στο μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες “o Έρωτας στα χρόνια της χολέρας” παρουσιάζεται αυτή η αντινομία μεταξύ αγάπης και σήψης ως φυσική συνθήκη. Στο μέσο μιας πολιτικής της απολύμανσης από τα μιάσματα της αμέσως προηγούμενης εποχής, άραγε ο έρωτας απολάμβάνει το φυσικό χώρο που του ανήκει ή πρέπει να τον ανακαλυψουμε κι αυτόν απο την αρχή; Θα σταματήσουμε να κομπλεξαριζόμαστε που δεν έχουμε να κεράσουμε τον άλλο ένα καφέ ή να του κάνουμε ένα δωράκι; Θα δεχτούμε ότι η σχέση μας δεν προχώρησε γιατί ο-η σύντροφος έφυγε στο εξωτερικό; Θα αρκούμαστε σε ονλάιν περιπτύξεις και θα αφήνουμε τις με σάρκα και οστά κοινές εμπειρίες για αργότερα; Για πόσο ακόμα;

Η δημοκρατία πάντα θα ζευγαρώνει μέχρι να πεθάνει. Ή για να μην πεθάνει. Ή για να ξαναγεννηθεί.

Καλούς εορτασμούς.

Βιβλιογραφία: Στρως Μαρκ, 2005, Δοκίμια για τη Λακανική Ψυχανάλυση, Κατάρτι
Φώτο: Louise Bourgeois, 1974, The Destruction of the Father